Sheikh Yusuf al-Qaradawi
© ANP
Al-Qaradawi is net als koningin Elizabeth geboren in 1926. Zijn bereik was misschien nog wel groter dan die van de Queen. Hij groeide op in Egypte en was daar betrokken bij de Moslimbroederschap. Later moest hij dat land verlaten en vond hij onderdak in Qatar.
Ook het huidige Egyptische regime, onder dictator Al-Sisi, heeft een terdoodveroordeling openstaan. Al-Qaradawi was al lang niet meer lid van de Moslimbroederschap, die in Egypte verboden is, maar geldt als een van de grote ideologen van die beweging.
In het Westen was Al-Qaradawi van betekenis voor moslims, maar bij niet-moslims gold hij als omstreden. Dat houdt vooral verband met anti-joodse en antizionistische uitspraken die hij door de jaren heen deed. Diverse Europese landen mocht hij daarom niet meer in.
Miljoenen moslims rouwen om Al-Qaradawi’s dood. Wie was hij en waarom was hij van zo grote betekenis voor zoveel mensen? Volzin spreekt erover met Umar Ryad, hoogleraar Arabistiek en Islamkunde aan de Katholieke Universiteit in Leuven. Hij ontmoette Al-Qaradawi enkele malen.
Om daarmee te beginnen: wat was hij voor man?
“Al-Qaradawi komt van het Egyptische platteland. Dat merk je aan hoe hij je benadert. Hij sprak in eenvoudige woorden, gewone taal. Ik was onder de indruk van zijn fotografisch geheugen. Als hij begint te praten over islamitische disciplines en tradities, zie je iemand die heel geleerd was. Ik was bij hem toen ik nog studeerde bij (de islamoloog, red.) Sjoerd van Koningsveld (1943-2021). Het was mooi om daarbij te zijn en om te zien dat Al-Qaradawi ook onder de indruk was van de kennis van Van Koningsveld.”
Wat was Al-Qaradawi’s betekenis voor de islamitische wereld?
“Hij had haters en liefhebbers en voor beiden was hij een van de bekendste figuren van deze tijd. In Egypte was hij niet geliefd vanwege zijn connectie met de Moslimbroederschap, waarvan hij als jonge man lid was.
Andere kant was hij zeer invloedrijk in het moderne islamitische denken en heeft hij zich sterk ingezet voor de rechten van Europese moslims. De fiqh al aqalliyyat is zijn bekendste bijdrage: islamitische jurisprudentie voor moslims die in een minderheidssituatie leven. Hij richtte de Europese Raad voor Fatwa en Onderzoek in Dublin op. Dat had enkele controversiële, vernieuwende opvattingen.
In feite wilde hij de islam hervormen van binnenuit. Hij was geen progressief denker, maar ligt in het verlengde van het islamitisch reformisme van eind negentiende en begin twintigste eeuw. Hij wilde niet alles moderniseren, maar de islamitische traditie juist behouden.”
Hoe werkte dat in de praktijk? Heb je een voorbeeld?
“Een heel controversiële opvatting van Al-Qaradawi ging over het aangaan van een hypotheek. In de islam is riba, (woeker)rente, verboden. Mag een moslim dan met een hypotheek een huis kopen? Volgens de traditionele opvatting van de islam is dat verboden, maar Al-Qaradawi herevalueerde het islamitisch recht. Hij zocht in de traditie naar oplossingen. Islamitische jurisprudentie noemde hij jurisprudentie van de vergemakkelijking. Het islamitisch recht moest het leven van moslims in het westen gemakkelijker maken.
Ethiek was voor hem belangrijk. Hij keek naar de Koran, de Soenna, alle traditionele bronnen van de islam, en vroeg vervolgens: wat is ethisch de beste oplossing? Het idee dat je als moslim met je gezin altijd in een huurwoning blijft wonen, vond hij ethisch niet goed. Dan wortel je immers niet in de samenleving, je kunt minder goed participeren. Al-Qaradawi streefde niet naar een Europese islam, maar vond wel dat de miljoenen moslims in Europa moesten inburgeren.
Een ander voorbeeld is de situatie waarin de vrouw bekeert tot de islam, terwijl haar man christen is en blijft. Volgens de traditionele islamitische opvatting moeten zij dan scheiden. Volgens Al-Qaradawi niet.
Zijn ideeën wekten ook weerstand op. Een Jemenitische geleerde noemde hem een ‘blaffende hond’. Critici zagen Al-Qaradawi als progressief, liberaal, iemand die de islam kapot wilde maken.”
Had hij veel gezag onder Europese moslims? En hoe zat dat in Nederland?
“Zeker, zeker. Europese jongere moslims, dertigers en veertigers, kennen hem vaak, zeker als ze het Arabisch machtig zijn en over zijn ideeën kunnen lezen. Hij had op Al Jazeera bovendien een populair programma, ‘Sharia en het leven’.
Intellectueel had hij een groot gezag en veel invloed, ook al was dat in Nederland minder zichtbaar. Marokkaanse moslims volgen vaak de Maliki-rechtsschool, die er meer traditionele opvattingen op nahoudt. Turken volgen meestal de Hanafi-school. Maar in beide rechtsscholen zijn er mensen die beïnvloed zijn door Al-Qaradawi.”
Al-Qaradawi deed door de jaren heen ook antisemitische uitspraken. Hoe duid je deze kant van hem?
“Al-Qaradawi blijft op deze punten een omstreden figuur, vanwege zijn politieke opvattingen. Noem die antizionistisch of anti-joods, maar ‘antisemitisch’ is minder correct omdat hij geen antisemitische raciale toon aanslaat. Zijn religieus-politieke uitspraken moeten ook gezien worden binnen de context van het Palestijns-Israëlisch conflict.
Er is ook een andere kant. Je ziet hem op foto’s handen schudden met Joodse rabbijnen, bloemen uitwisselen. Naar aanleiding van die foto’s werd hij beschuldigd van islamitische politieke zaak te verloochenen. Omdat hij Joden ontmoette. En als je zijn opvatting ziet over jihad, IS, Al-Qaeda en de Taliban, zie je dat deze man sterk tegen geweld van militante groepen was.”
Welke islamitische geleerden en andere intellectuelen treden in zijn voetsporen?
“Wie zal Al-Qaradawi opvolgen? Dat is een vraag die mij ook bezighoudt. Maar er is niet één persoon die je een tweede Al-Qaradawi kunt noemen. Wel zijn er mensen die hem navolgen, maar die hebben niet zijn gezag en de uitstraling.”
Staat Al-Qaradawi over een eeuw in het rijtje van grote reformistische denkers die de islam de laatste eeuw hebben hervormd?
“Ik denk absoluut van wel. Terecht gaf een van mijn collega’s hem de bijnaam: de Global Mufti.”
Nieuws? Vertel het ons!
Al vanaf €1,99 per week.
