Trump, christendom en de leugen van ‘de wil van het volk’

We zijn in de afgelopen jaren getuige geweest van ongehoorde gebeurtenissen in het land dat lang gezien is als het toonbeeld van de westerse beschaving. Van meet af aan lapte Trump fatsoenlijke omgangsvormen aan zijn laars. Van meet af aan was hij trouw aan zijn eigen recept voor macht en aanzien: ‘wie wat wil bereiken moet ervoor zorgen dat anderen bang voor hem zijn’. Van meet af aan was duidelijk dat deze man in alles eerst en vooral zijn eigenbelang diende. Direct na zijn inauguratie in januari 2017 proclameerde hij bepaald niet christelijk: “From now on, it’s America first!”

Het lijkt erop dat het presidentschap van Trump het failliet van de westerse beschaving markeert – in ieder geval het morele failliet. Deze beschaving heeft de wereld veel goeds gebracht. Alleen al de ontwikkeling van de wetenschap, de ongekende welvaart en de vrijheid van meningsuiting laten dit zien. Maar de keerzijden van deze waardevolle ontwikkelingen worden steeds duidelijker. Het streven naar macht en de ontwikkeling van een ongekend wapenarsenaal hebben de wereld er niet veiliger op gemaakt.

Het streven naar alsmaar meer rijkdom en bewegingsvrijheid hebben de aarde in een rap tempo uitgeput en het voortbestaan van het leven op onze planeet serieus in gevaar gebracht. De zwaarbevochten vrijheid van meningsuiting is geperverteerd tot het vermeende recht te beledigen, te kwetsen en te bedreigen. Het zijn precies deze drie ontsporingen van macht, rijkdom en roeptoeteren die Trump tot speerpunten van zijn aanpak heeft gemaakt.

Achterhaald wereldbeeld

De leuze ‘Make America great again’ vond breed weerklank daar ze beantwoordde aan het terugverlangen naar een blank en christelijk verleden waarin de verhoudingen duidelijk waren - verhoudingen die in feite uitwassen waren. Het Westen was de baas en de rest van de wereld had voor zijn macht te buigen en werd benaderd en behandeld als wingewest. Het blanke ras was superieur en mensen met een andere huidskleur moesten gehoorzamen en de blanke belangen dienen.

Het christelijk geloof was het enig juiste en mensen met een andere overtuiging werden als achterlijk beschouwd. Een andere geaardheid dan de heteroseksuele werd afgewezen als pervers en de homoseksuele medemens werd weggezet als minderwaardig. Mannen maakten de dienst uit en vrouwen hadden slechts te volgen, te verzorgen en te ondersteunen.

Inmiddels zijn overal op de wereld achtergestelden opgekomen voor een gelijkwaardige behandeling en een menswaardig bestaan. Maar er zijn vele blanken die grote moeite hebben met deze emancipatiebewegingen en koste wat het kost vast willen houden aan genoemde uitwassen die ze als essentieel beschouwen voor de christelijke, westerse beschaving. Dat ze door Sterke Mannen worden aangemoedigd deze desnoods te vuur en te zwaar te verdedigen is bepaald ernstig te noemen. 

Verknipt wereldbeeld

Van het begin af aan heeft Trump deze gevaarlijke sentimenten gelegitimeerd, gevoed en geprezen. In de nadagen van zijn presidentschap liet hij zich meer en meer zien als een man die zijn eigen leugens gelooft en naar zijn verknipte wereldbeeld handelt. Hij aarzelde niet een bom onder de democratie te leggen door zichzelf als de vanzelfsprekende winnaar uit te roepen en bij herhaling te beweren dat de verkiezingen gestolen zijn. Om de hele wereld te tonen dat hij lak heeft aan kritiek en voor critici alleen maar minachting voelt, liet hij zich graag zien terwijl hij golf speelde: “Alles is onder controle”, zo is de boodschap, “dus maak je geen zorgen, dat doe ik immers ook niet.”

Dat deze man na vier jaar van onbeschaafd optreden nog altijd het blinde vertrouwen heeft van miljoenen volgelingen in binnen- en buitenland is onthutsend. Dat het daarbij ook gaat om gelovigen die hem in bijna religieuze adoratie trouw betuigen, is verbijsterend. Het vraagt om bezinning op het fenomeen van de Sterke Man en op de bronnen van onderwerping en aanbidding.

De Sterke Man

De roep om de Sterke Man laat zich gemakkelijk horen in tijden van crisis. De Sterke Man bezweert de onzekerheid waaronder mensen gebukt gaan. Hij faalt nooit en de schuld van wat toch fout gaat, ligt altijd bij anderen. Ook zijn aanbidders pleit hij vrij met het aanwijzen van een zondebok. De Sterke Man mag liegen, intimideren, angst aanjagen en haat zaaien. Het vernederen van zijn opponenten is onderdeel van zijn strategie.

De Sterke Man presenteert zichzelf als de enige die een einde kan maken aan de door hemzelf breed uitgemeten malaise. Daarmee toont hij nog een belangrijke eigenschap: de Sterke Man lijdt zonder uitzondering aan zelfoverschatting. Dat deert zijn volgelingen overigens niet: zij applaudisseren enthousiast wanneer hij zijn leugens verkondigt en zijn tegenstanders schoffeert. Want in ruil voor zijn aanbidding houdt hij de gelovigen voor dat ze deel uitmaken van een natie met een grote geschiedenis en een grote toekomst en dat de ‘eigen volk en eigen godsdienst eerst’ in hun geval meer dan terecht is.  

Zo voerde in het Verenigd Koninkrijk luidkeels gepropageerd nationalisme tot een uiterst problematische Brexit, hoewel slechts een kleine meerderheid vóór heeft gestemd. Voor hij naar Brussel afreisde om “de Britse belangen en de onafhankelijkheid van het eigen land” te dienen, verklaarde de nog maar net aangetreden premier Boris Johnson dat hij weg zou lopen van de onderhandelingstafel wanneer hij zijn zin niet zou krijgen. Een overduidelijk onvolwassen houding werd hiermee schaamteloos op een voetstuk gezet en gepresenteerd als de zoveelste kwaliteit van de Sterke Man.

De leugen van ‘de wil van het volk’

Ook in Nederland zijn er zelfverklaarde Sterke Mannen die beloven dat zij er als leider voor zullen zorgen dat ‘de wil van het volk’ wordt gedaan. Zo claimde Thierry Baudet de enige te zijn die Nederland voor de ondergang behoeden kan en blies hij ijverig zijn partijtje van ‘eigen land en eigen cultuur eerst’ op, ontkende hij net als Trump het klimaatprobleem en uitte zich ook op laatdunkende wijze over vrouwen. Het is niet waarschijnlijk dat het uiteenvallen van Forum voor Democratie hem aanleiding zal geven tot enig zelfonderzoek en wat meer bescheidenheid.

De populistische mantra van ‘de wil van het volk’ roept associaties op met Hitler die onomwonden kon zeggen: “Du bisst nichts, das Volk ist alles!” En hoewel het niet aangaat de Sterke Mannen van onze tijd op één lijn te zetten met deze dictator, valt het op dat ze uitgaan van hetzelfde leugenachtige uitgangspunt. Ze claimen ‘het volk’ te vertegenwoordigen, maar hebben grote moeite met individuen die zich niet herkennen in hun opvattingen.

Gepredikte gehoorzaamheid

Eeuwenlang is de onderwerping aan de christelijke, witte God gepredikt als het wezen van het ware geloof. Er bestaat wellicht een direct verband tussen dit cultiveren van superioriteit en afhankelijkheid én het feit dat Sterke Man Trump juist in de Amerikaanse Biblebelt zo populair is.

In bewoordingen die het klassieke christelijke godsbeeld weerspiegelen, verklaarde een kerkganger in een EO-documentaire begin dit jaar: “Hij doet dan wel dingen die we niet begrijpen, maar hij is een echte leider die goed voor ons zorgt!”. En voor wie dan toch nog twijfelt aan zijn messiaanse missie, is de Sterke Man nooit te beroerd een Bijbel omhoog te houden en nog maar eens te zwaaien met het versleten vaandel van ‘de christelijke normen en waarden’. Door God zelf geroepen tot zijn hoge ambt, zal hij er geen afstand van doen.

Blinde gehoorzaamheid is een geliefde vluchtweg voor wie het een al te groot waagstuk vindt op eigen benen te staan. Maar blinde gehoorzaamheid aan een achterhaald wereldbeeld is een gevaar voor de westerse beschaving en de dans rond de Sterke Man is een dans op een vulkaan. Het Westen en het christendom hebben een serieus probleem.