De laatste weken is het vaak in het nieuws: de najaarsgolf komt eraan, of is zelfs al begonnen. Het aantal tests, besmettingen en ziekenhuisopnames neemt weer flink toe. In Almere rijden er minder bussen omdat teveel chauffeurs corona hebben. Ook scholen merken al dat er steeds meer personeel uitvalt.
De handreiking voor de kerken is afgestemd op de ‘coronathermometer’ van de overheid. Die kent vier stappen: laag, verhoogd, hoog en zeer hoog. Dinsdag gaf minister Ernst Kuipers (Volksgezondheid) aan dat de situatie verergert en dat Nederland inmiddels in de tweede stap is beland. We hebben ‘verhoging’.
Wat betekent dit nu voor de kerken? En hoe is de sfeer in christelijk Nederland? Gaan we straks weer manmoedig terug naar zitplaatsen op afstand, looproutes, mondkapjes en digitale vieringen? Of geloven de kerken het wel?
Urgentie afwezig
Centraal in de handreiking staat dat kerken goed moeten ventileren. Dat is een verandering ten opzichte van de routekaart van voorheen. Ook staan nu de kwetsbare groepen in de kerk meer centraal. Zij mogen met het instellen van nieuwe beperkingen niet vereenzamen.
Bij de stap ‘verhoogd’ in de coronathermometer hoort in de CIO-handreiking ‘fase 2’. De adviezen voor de kerken zijn nog niet ingrijpend. ‘Aandacht voor kwetsbaren’ moet er zijn, onder andere door een ‘deel van de zitplaatsen te reserveren met voldoende afstand’. Ook moet er ‘aandacht’ zijn voor looproutes en moeten kerken ‘overwegen’ weer mondkapjes te gebruiken. Bij jeugdwerk moeten kerken ‘rekening houden’ met leeftijd en groepsgrootte. Verder: ‘overweeg digitale vergaderingen’, houd ‘voldoende’ afstand. Van anderhalve meter is nog geen sprake. ‘Attendeer’ kerkgangers op de basisregels die in de hele samenleving gelden. En ‘actualiseer zo nodig het gebruiksplan voor het kerkgebouw’. Er geldt eigenlijk slechts één echt advies: zet handpompjes neer bij de ingang van het kerkgebouw en bij de toiletten.
Hoe vrijblijvend kan een handreiking zijn? Alles gaat om overwegen, aandacht, attenderen, rekening houden met. Het feit dat het CIO pas met deze richtlijn komt als er al meer dan een maand gesproken wordt over een naderende nieuwe golf, is wat dat betreft een teken aan de wand. Corona heeft in de kerken weinig urgentie meer.
Mondkapjes
Vergelijk dit met de ‘routekaart’ die datzelfde CIO in maart 2021 uitbracht. Voor de context: destijds zat Nederland in een grote coronagolf, het hoogste risiconiveau gold, eigenlijk was er zo goed als niets mogelijk.
Wat was toen het advies in de tweede risicofase? Maximaal honderd kerkgangers, vooraf aanmelden, aangewezen zitplaatsen, anderhalve meter afstand, samenzang op praatvolume en na de viering direct naar huis.
Wat ook opvalt is dat de basismaatregelen van de overheid in die tijd heel anders waren dan nu. In 2021 gold: nies in je elleboog, draag waar dat moet een mondkapje, was vaak je handen, werk zoveel mogelijk thuis, mijd drukke plekken en houd anderhalve meter afstand. In de huidige basismaatregelen is daar weinig van over: blijf thuis bij klachten, doe een test als dat nodig is, laat je vaccineren - alleen het elleboogniezen en handenwassen zijn gehandhaafd.
Die verandering laat zien hoe Nederland tijdens de pandemie zoekende is geweest. Het mondkapje is daar het ultieme symbool van. De hele wereld droeg al vrijwel vanaf het begin van de crisis mondmaskers. In Nederland communiceerde de overheid lang dat mondkapjes niet zouden werken, met als gevolg dat het voor veel Nederlanders omstreden was toen ze alsnog werden ingevoerd. Ook uniek is dat in ons land het mondkapje vaak alleen gebruikt hoeft te worden als mensen zich verplaatsen.
In de handreiking voor de kerken komen de mondkapjes pas nadrukkelijker ter sprake in fasen 3 en 4. ‘Gebruik mondkapjes bij verplaatsingen in het kerkgebouw’, staat er dan. Zelfs in de ernstigste fase geldt nog: ‘Samenzang op praatniveau, beperkte tijd.’
Energiecrisis
Er zijn 31 kerkgenootschappen aangesloten bij het CIO. Daaronder zijn ook de Rooms-Katholieke Kerk en de Protestantse Kerk in Nederland - veruit de grootste kerken in Nederland.
Tijdens de crisis ging het meestal zo dat, zodra de regering in een persconferentie nieuwe maatregelen had aangekondigd, het CIO ging vergaderen over de gevolgen hiervan. Dan kwam er een nieuw advies voor de kerken. En die kerken gingen tot het uiterste om zich hieraan te houden. Met spatschermen, communiepincetten, strikte looproutes, loting voor de schaarse plekken in de kerk.
Deels was dit compensatiegedrag omdat aan kerken (en moskeeën en andere gebedshuizen) vanwege de vrijheid van eredienst geen dwingende beperkingen mogen worden opgelegd. Dat is een privilege waar christenen zich ongemakkelijk bij voelen. Als de cultuursector compleet plat ligt, moeten ook de kerken zich bescheiden opstellen, was de gedachte.
Wat is daar nu van over? Begin dit jaar zijn zo goed als alle restricties opgeheven. Kerken zijn volop bezig de wonden te likken. Slechts een deel van de kerkgangers keerde weer terug. Vooral gezinnen en minder oude mensen lijken te zijn afgehaakt. Dat is een dreun, ook voor de inkomsten, terwijl veel gemeenten ook voor corona financieel al krap zaten.
Theologisch Jaaroverzicht 2021 - het jaar van scherpe contrasten
Intussen doemt aan de horizon een heel andere crisis op. De oorlog van Poetins Rusland tegen Oekraïne slokt de aandacht op. De extreme stijging van de energiekosten drukt ook zwaar op kerken en moskeeën. Tweede Kamerlid Farid Azarkan (DENK) regelde een tegemoetkoming voor gebedshuizen, maar toch houdt dit probleem de vaak slechts geïsoleerde kerken bezig.
Meer dan corona. Want dat hoorde toch bij het verleden? Kerken zullen hun leden waarschuwen. De handpompjes keren vast terug. Maar bij een zo extreem vrijblijvende ‘handreiking’ zullen ze toch al snel denken: we hebben nu even belangrijkere dingen aan ons hoofd.
