Documentaire over de door de FBI ontketende heksenjacht op Martin Luther King

Martin Luther King was een 27-jarige dominee in de stad Montgomery in de zuidelijke Amerikaanse staat Alabama toen hij voor het eerst een publiek figuur werd. Fysiek was hij niet opvallend: een kleine man, met een wat pafferig gezicht, die een smal snorretje liet staan. Toch maakte hij wel degelijk indruk: door zijn retorische talent om de dingen helder en krachtig te verwoorden, met de gedragen dictie van een moreel leider.

De reden voor zijn opkomende bekendheid was een boycot-actie in het busvervoer: een Afro-Amerikaanse strijd van burgerlijke ongehoorzaamheid tegen de raciale segregatie in het openbaar vervoer. Oftewel: blanken voorin, zwarten achterin.

Senior filmmaker Sam Pollard, zelf Afro-Amerikaan, maakte een nieuwe documentaire over de uitvoerige surveillance door de FBI, de binnenlandse inlichtingendienst in de VS, van King. Pollard profiteerde daarvoor van FBI-documenten die in 2017 en 2018 eindelijk vrijgegeven werden.

Martin Luther King jr., vernoemd naar de Duitse reformator Maarten Luther, was dertien jaar lang een moreel leider in de Amerikaanse burgerrechtenbeweging. Tot de dag in 1968 toen hij, 39 jaar oud, werd doodgeschoten op een hotelbalkon in Memphis. King was, namens de activistische organisatie Southern Christian Leadership Conference, toen net begonnen aan de Poor People’s Campaign. Hij wilde aandacht vragen voor de armen, waaronder niet alleen de Afro-Amerikanen maar bijvoorbeeld ook de blanken in het Appalachen-gebergte en de Puerto Ricanen. Naar hén moest het overheidsgeld gaan, in plaats van naar de a-morele Vietnamoorlog waarvan King groot criticaster was.

Dat laatste punt was overigens erg lastig voor hem, aangezien zijn standpunt hem rechtstreeks in aanvaring bracht met zittend president Johnson. Juist Johnson had na de moord op John F. Kennedy belangrijke nieuwe burgerwetten doorgevoerd. King schaadde dus zijn eigen zaak toen hij een jaar voor zijn dood besloot dat hij niet langer kon zwijgen over de ernstige misdaden die zijn eigen land in Zuidoost-Azië aanrichtte.

Martin Luther King mag nu gezien worden als een moderne heilige, maar was bij leven zeer omstreden. De documentaire toont dat Edgar Hoover, de baas van de FBI die een groot wantrouwen koesterde ten op zichte van King, een groter draagvlak had dan de nu geprezen King zelf.

Een reden hiervoor was de grote angst voor het communisme, en het idee dat het de communisten waren die de raciale protesten opstookten. King had een adviseur die oud-lid was van de communistische partij, wat een reden was voor minister Robert Kennedy van Justitie hem te laten bespioneren door de FBI. Elke hotelkamer waar King tijdens zijn campagnes verbleef werd afgeluisterd. Zo merkte de FBI dat de dominee buitenechtelijke relaties had. De inlichtingendienst begon hem te zien als een moreel gedegenereerd figuur die zijn seksuele verlangens niet in de hand had, en bovendien de eenheid van het land ondermijnde.

Dat was de paradox: King was een moreel leider die als een moderne profeet het onrecht van zijn tijd aanwees, maar tegelijkertijd was hij in de ogen van zijn tegenstanders zelf a-moreel. De ene zonde sluit de andere zonde echter niet uit. King maakte zijn fouten. Maar doet dat iets af aan de vinger die hij wees naar groot onrecht, en nog stééds wijst?