'Door het Niet-Weten ontstaat er ruimte om een nieuwe weg te kiezen'

Hoe kun je omgaan met de onzekerheden van het Niet-Weten? Deze vraag wordt gesteld in het recent gepubliceerde De weg van het onbekende. Met behulp van westerse en oosterse filosofische denkbeelden verkennen de auteurs hoe Niet-Weten (geschreven met een hoofdletter) je kan uitdagen, je kan laten twijfelen, je creativiteit aanboren en je intuïtie de ruimte geven.

Dit is ook de thematiek die centraal staat in de digitale workshop De zin van het Niet-Weten die Ignace de Haes voor VOLZIN verzorgt op dinsdagavond 27 september 2022. Wat kunnen deelnemers verwachten? Vijf vragen aan De Haes.

1

Wat gebeurt er in iemands leven wanneer er ruimte is voor Niet-Weten?

“Door de weg van het Niet-Weten te bewandelen, krijg je diepere inzichten over jezelf en de beslissingen die je in je leven moet maken. Je luistert daarin vooral naar je eigen intuïtie en laat de verwachtingen van anderen achter je. Ik ben ervan overtuigd dat de kans op een juiste beslissing veel groter is wanneer je ruimte laat om het niet te weten. Pas wanneer het Niet-Weten er mag zijn, sta je open voor de veelheid aan varianten, mogelijkheden en alternatieven die er in een keuze altijd zijn, in plaats van dat je direct één kant kiest.

Het belangrijkste bij het maken van keuzes voor de toekomst is, wat mij betreft, dat je uitkomt bij je gevoel Achter elke keuze die je hebt, zit een bepaald gevoel. Angst, rust, blijdschap. Wanneer je dat gevoel voor jezelf duidelijk hebt, kom je veel dieper bij jezelf. Vaak nemen mensen hun gevoel niet mee, of luisteren ze er niet naar, in de beslissingen die ze nemen.   

Door ruimte te laten voor het Niet-Weten ontstaat er, naar mijn idee, ruimte om een nieuwe weg te kiezen, ruimte voor creativiteit. Dat kan ik illustreren met een verhaal. Hercules staat voor een keuze. Hij heeft van de goden een aantal opdrachten gekregen die hij moet volbrengen. Hij staat op een kruispunt met voor hem twee paden. Links is een breed pad, waar een mooie, welgevormde dame op hem staat te wachten. Rechts is een klein, kronkelig pad, met onderweg een oude vrouw. Welke pad neemt hij? Hij kiest voor het rechter pad, maar zal altijd bedenken wat er gebeurd zou zijn als hij het andere pad had genomen.

Mijn perspectief hierop is: wat als hij verder had gekeken dan alleen links en rechts? Wat als er een ander pad was? Een geitenpaadje omhoog, misschien. Daar heeft Hercules niet bij stil gestaan. Als hij bij zichzelf had nagedacht, gevoeld, goed om zich heen had gekeken, dan had hij onverwachts misschien een ander antwoord gevonden.

Dat is wat ik voor iedereen hoop. Ik hoop dat iedereen een weg vindt die bij hem of haar past. Niet de weg van de betweters, maar je eigen weg.”

2

Hoe kan je Niet-Weten omzetten van een negatief naar een positief gevoel?

“Iedereen gaat op een verschillende manier om met Niet-Weten. Er zijn natuurlijk mensen die graag vasthouden aan structuur, die niet goed met onzekerheden kunnen omgaan. Juist van hen vraag ik om de onzekerheid in hun leven toe te laten. Bijvoorbeeld de vraag: ‘Ik weet niet, ik weet niet welke studie ik ga doen.’ Benader dat niet als een dilemma, maar onderzoek juist: wat zit er achter deze vraag, welke leegte voel ik? Als je ook die kant onderzoekt, kun je veel dieper gaan.

In Weg van het onbekende besteden we bijvoorbeeld aandacht aan de filosofie van de Stoïcijnen. Hun uitgangspunt is: de toekomst is in principe onzeker, je kunt het nooit zeker weten, ongeacht hoeveel informatie je er ook bij haalt. Dat betekent dat dat elk besluitvormingsproces gepaard gaat met onzekerheid. Je kunt die onzekerheid beter accepteren dan proberen om zekerheid te zoeken in nog meer informatie. Het enige wat dat oplevert is stress.”

3

Weg van het onbekende is geschreven samen met Paul van der Velde, hoogleraar Aziatische religies. Wat voegt het perspectief van de oosterse filosofie voor jou toe?

“Van de oosterse filosofie heb ik twee dingen geleerd. Het eerste is een soort ontspannen houding. Het besef: wat voor besluit je ook neemt, de wereld gaat gewoon door. Het is niet het einde van de wereld als je een verkeerd besluit neemt. Ook wanneer iets onverwachts niet goed loopt, dan zal daar een reden voor zijn geweest. Bijvoorbeeld om je nieuwe perspectieven te geven, zodat je de volgende keer misschien wel een beter besluit neemt.

Het tweede wat ik meeneem van de oosterse filosofie is dat het mijn wereldbeeld vergroot. In het Boeddhisme ontdekte ik inzichten en oefeningen die mijn perspectief vergroten en dingen van een andere kant laten bekijken. Bijvoorbeeld deze oefening, geïnspireerd op het boek Siddhartha van Hermann Hesse. Sluit je ogen, en visualiseer een rivier voor je. Laat vervolgens al de problemen die je hebt mee stromen met de rivier. Wanneer je aan de overkant van de rivier komt, zijn al je problemen weggestroomd.

Deze oefening laat je op een hele andere manier naar een probleem kijken. Namelijk vanuit het perspectief dat het al opgelost is, het weggevloeid is. Dat vind ik een mooie metafoor. Door je wereldbol te vergroten, zorg je ervoor dat je vanuit nieuwe perspectieven kan kijken.”

4

Hoe verhoudt jullie pleidooi voor Niet-Weten zich tot de samenleving?

“Een gebrek aan Niet-Weten, onzekerheid, kwetsbaarheid, is natuurlijk op ontzettend veel plekken in de samenleving te vinden. Een voorbeeld dat mij aan het hart ligt is de gigantische controle die de overheid hier in Nederland voert. Ook op de universiteit is dat voelbaar. In het boek beschrijft Paul dit met een grappige metafoor. Je hebt een koe die melk geeft, maar om zeker te weten dat de koe genoeg melk geeft, wordt er een controleur naast gezet. Voor de zekerheid, omdat we niet zeker weten of de controleur wel goed kijkt, komt er nog een controleur die hem controleert. Enzovoorts. Wanneer de operatie te duur wordt en er bezuinigd moet worden, wat wordt er dan wegbezuinigd? De koe.

Deze houding van controle komt voort vanuit een verkeerde energie, want je gaat er in principe van uit dat mensen het niet goed doen. Die houding leidt tot verlies van creativiteit en vertrouwen. Het levert zoveel meer op om te handelen vanuit vertrouwen dat het goed komt. Ook wanneer de uitkomst van tevoren niet kan worden vastgelegd.”

5

Eind september kunnen Volzin-lezers in een online bijeenkomst de edele kunst van het Niet-Weten ontdekken. Wat ga je tijdens deze bijeenkomst doen?

“Aan elke deelnemer van de online bijeenkomst vraag ik om een dilemma op te schrijven. Wat voor dilemma dat is, kan voor iedereen verschillend zijn. Bijvoorbeeld: ‘Wat ga ik doen als ik met pensioen ben?’ Of: ‘Ik weet niet hoe ik met de relatie tot mijn moeder om moet gaan.’ Samen gaan we aan de slag om te kijken wat het Niet-Weten in dit dilemma precies is.

Ik geloof in de kracht van dialoog, maar alleen als het een échte dialoog is, waarbij mensen in een tweegesprek samen dieper komen. Het gaat niet om vragen wat de ander denkt, of wat zijn of haar advies is, maar juist om doorvragen, prikkelen, uitdagen. Dat gaan we in de onlinebijeenkomst onderzoeken in verschillende gespreken met andere deelnemers.

Wat er voor iedereen uitkomt, dat weet ik ook niet, dat is juist het leuke. Op die manier halen we de verwachtingen er af, we nemen (voor)oordelen weg. Op die manier wordt het lichter. We zeggen niet van tevoren: dit moet eruit komen, na twee uur wil ik die en dat hebben besloten. Het uitgangspunt is de houding: Het is goed, wat er ook komt. Ook als je het niet weet. Dat brengt je naar mijn idee alleen maar verder.”