Eenzaamheid doet pijn, daar is iedereen het over eens. Waar komt deze sensatie vandaan? Denken we aan eenzaamheid, dan denken we al gauw aan de afwezigheid van mensen om je heen, of de periode na het verlies van een dierbare. Of een oudere vrouw die uit het raam van het bejaardentehuis staart. Het voelt zo koud om alleen te zijn en het gevoel te hebben dat niemand meer naar je omkijkt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat tijdens het ouder worden gevoelens van eenzaamheid vaker voorkomen.
Ten diepste wil iedereen graag ergens bij horen
Maar eenzaamheid komt niet alleen voor bij ouderen. Uit recent onderzoek blijkt dat een aanzienlijk deel van schoolgaande of studerende jongeren zich eenzaam voelt. Vier op de tien Nederlanders van boven de 15 jaar, voornamelijk jongvolwassenen, lopen rond met gevoelens van eenzaamheid. Dat zijn jonge mensen die het leven nog moeten ontdekken, maar op zo'n jonge leeftijd al een hechte en intieme relatie missen. In de ogen van een 20-jarige is dit juist dé tijd van het leven waarin je jezelf leert kennen en uitdagingen aangaat. Maar hoe kun je de kracht hebben om jezelf te blijven ontwikkelen terwijl de mensen om je heen jou niet lijken te zien?
Digitale tijdperk
Mensen hebben een sterke, biologische, behoefte om zich verbonden te voelen met andere mensen. Het huidige digitale tijdperk geeft ons meer dan ooit de kans om met andere mensen in contact te komen. Ook ik kon vroeger de verleiding niet weerstaan om met één klik nieuwe relaties aan gaan. Daarbij wekt de wereld van sociale media de indruk dat we met meer mensen bevriend kunnen raken dan we doorgaans in het dagelijks leven zouden kunnen. Het lijkt allemaal zo simpel, dacht ik.
'Internet is een zinloos project'
Maar al gauw realiseerde ik me dat dit een schijnwerkelijkheid blijkt te zijn. Het gebruik van digitale middelen maakt onze relaties met andere mensen niet intiemer. Om mij verbonden te voelen haal ik bijvoorbeeld meer uit het drinken van een kopje koffie met een collega. Of aan een bezoek aan het park samen met een wandelmaatje. Sociale media leiden af van deze natuurlijke interacties waardoor eenzaamheid verder in de hand gewerkt wordt. Psychologe en auteur Susan Pinker zegt in haar boek The Village Effect: How Face-to-Face Contact Can Make Us Healthier and Happier (2014) er het volgende over: “Yet there is mounting evidence that a rich network of face-to-face relationships creates a biological force field against disease.”
Social media zijn zowel een zegen als een vloek
Het perfecte plaatje
We worden dus beter beschermd tegen eenzaamheid door meer op zoek te gaan naar hechte, natuurlijke contacten. Maar niet alleen sociale media weerhouden ons van het ontwikkelen van vriendschappen. Ook de neoliberale samenleving is daar debet aan. In een dergelijke samenleving heerst het beeld dat je een talentvolle duizendpoot moet zijn, die niet afhankelijk is van anderen, maar waarin je alle uitdagingen in jouw eentje moet kunnen dragen.
Het zorgt niet zelden voor wanhoop bij jongvolwassenen. ‘Je moet sterk in de schoenen kunnen staan’, krijgen we maar al te vaak te horen. Je collega’s zijn er niet meer om jou sociaal te ondersteunen, maar vormen vooral jouw ‘concurrentie’. Hoezo, plezier in het werk ervaren? Presteren is de norm! Van jongeren wordt steeds meer verwacht dat ze voldoen aan dit ideologisch bepaalde ‘perfecte plaatje’.
'Een mens mag eenzaam zijn'
Dit kan al snel leiden tot stress, concludeert de Vlaamse hoogleraar en psycholoog Paul Verhaeghe, onderzoeker aan de universiteit Gent. Het neoliberale mensbeeld kan bij jongeren sneller leiden tot gevoelens van depressie en eenzaamheid. Wanneer je als jongvolwassene de indruk krijgt dat je niet voldoet aan de hoge verwachtingen die vanuit de samenleving worden opgelegd, voel je je al snel in de steek gelaten. Het voelt alsof je vastzit en niet begrepen wordt, terwijl de mensen om je heen verdergaan met hun leven.
Dit zie ik in mijn eigen sociale omgeving ook gebeuren. Het komt te vaak voor dat eenzaam zijn wordt geassocieerd met negatieve kwaliteiten: gebrekkige communicatie, ‘anders’ zijn dan de rest waardoor je niet in de groep past, niet genoeg empathie kunnen tonen. Denk aan de loner in tv-series, films en in de literatuur.
Dankzij dit sociale stigma en de drang om aan het ideaalbeeld te willen voldoen wordt het zelfvertrouwen alleen maar meer geschaad. ‘Misschien ben ík wel het probleem?’ Hoe langer ik me eenzaam voel, des te meer ik me begin te identificeren met de rol die mij vanuit de maatschappij wordt opgelegd: de persoon die niet voldoende competenties bezit om een succesvolle carrière op te bouwen. Of die moeilijk in de omgang is. Hierdoor kom je al snel in een neerwaartse spiraal terecht, die gevoelens van eenzaamheid en depressie alleen maar versterkt.
Aanpak eenzaamheid
Er is in de samenleving wel enige bewustwording rondom eenzaamheid bij jongvolwassenen. De landelijke Week Tegen Eenzaamheid richt zich bijvoorbeeld vooral op het aan elkaar koppelen van mensen en het concreet bespreekbaar maken van eenzaamheid. Dit soort mooie initiatieven is belangrijk, omdat eenzame jongeren zo een stem krijgen. Het zorgt ook voor meer begrip voor de gevoelens die een rol spelen bij sociale isolatie.
'Steeds meer succesvolle jongeren ervaren grote leegte'
Maar, daarmee is nog steeds niet de ideologische druk vanuit de maatschappij als oorzaak van een laag zelfbeeld en onzekerheid bij jongeren aangepakt. Zeker bij de jonge generatie, die droomt van een succesvolle carrière en die de ambitie heeft om haar bijdrage aan de maatschappij te willen bewijzen, is het meer dan ooit belangrijk om stil te staan bij deze druk. We moeten voorkomen dat jongeren in een neerwaartse spiraal terechtkomen met depressie of burn-out als gevolg.
Leer jongeren dat het niet erg is om niet bij ‘de beste’ te horen, en leg in plaats daarvan de focus meer op zelfontplooiing. Leg uit dat als je succesvol wilt zijn je niet alleen afhankelijk bent van de beoordeling van anderen, maar dat het belangrijker is om eerst jezelf goed te leren kennen: moet je de rechtenstudie doen omdat jouw klasgenoten dat jou hebben aangepraat, of omdat je dat zelf leuk vindt? En geef tenslotte ruimte aan zingevingsvragen, want de zoektocht naar jouw plek in een gemeenschap is niet alleen maar een rationele zoektocht. Het mag ook een zoektocht van het innerlijk zijn.
