"Iedereen zou moeten nadenken over wat er in het leven het meest toe doet. Daarover wil Miroslav Volf met u in gesprek vanavond." Zo introduceerde stadsdominee Tim Vreugdenhil vorige week een van de bekendste theologen van dit moment. Want dat is Volf - geboren in Joegoslavië, wat nu Kroatië is, en verbonden aan de prestigieuze universiteit van Yale in de Verenigde Staten. Op 7 juni was hij op bezoek in Amsterdam, om te spreken in de Westerkerk.
Hij stelde niet teleur, ook al sprak hij slechts een minuutje of twintig. We moeten onze dromen najagen, begon Volf - dat is tegenwoordig het ideaal. "Ieder individu moet zelf bepalen welk leven hij wil leven. Een tiener die moet besluiten wat hij wil doen, wordt door zijn ouders vriendelijk geleid naar een doel dat past bij zijn kwaliteiten. Maar ze zullen ook zeggen: zorg dat je je dromen volgt. De gedachte is dat als je dat niet doet, je geen vervulling kunt vinden in je leven."
Onze hele cultuur is erop ingericht precies dat mogelijk te maken: je dromen najagen, vervulling vinden. Maar, waarschuwt Volf: de middelen die de samenleving aanreikt om dit doel te bereiken, worden al snel een doel op zich.
"Geld is het bekendste voorbeeld: het is een middel, op zichzelf heb je er niets aan, maar het kan een doel op zich worden. Hetzelfde geldt voor onderwijs, reputatie - je Facebookprofiel. Het gevolg is dat we uiteindelijk zelden onze echte droom nastreven."
Boeddha, Abraham, Jezus
Dan schakelt Volf door. Want wat is nu eigenlijk die droom? Wat wil ik nu werkelijk in dit leven? De theoloog stelt de vraag anders: "Het gaat er niet om wat ik wil, of écht wil, maar om wat werkelijk de moeite waard is om te willen. Wat is het waard mijn energie in te steken?"
Volgens Volf volgen alle wereldreligies op dit gebied ruwweg dezelfde lijn. In Amsterdam illustreert hij dat aan de hand van de Boeddha. Deze man, stichter van het boeddhisme, begon zijn leven als prins Siddhartha Gautama. Het ontbrak hem aan niets. Hij was zich niet bewust van vergankelijkheid, ziekte of armoede. Tot hij op een dag een oudere, een zieke en een dode zag.
"Hij zwoer al zijn koninklijke rechten af om verlichting te zoeken", vat Volf samen. Hij zwoer alles af in ruil voor een leven van strenge ascese. "Hij nam zelfs geen afscheid van zijn vrouw en pasgeboren zoon, uit angst dat hij dan van gedachten zou veranderen."
Dat was dus wat volgens de Boeddha werkelijk de moeite waard was. "Nu zul jij zeggen: denkt u dat het werkelijk goed is voor mij om hetzelfde te doen?", vervolgt Volf met een glimlach. "Nou, neem het verhaal van Abraham. Hij had een goed leven in Ur, tot God ineens tot hem sprak en zei: verlaat alles wat je hebt en ga naar een ander land. Herkent u een patroon?"
Na de boeddhistische en de joodse geschiedenis, komt Volf bij de christelijke traditie. Met evenveel gemak: "Toen men Jezus vroeg welk gebod groter was, zei hij: heb de Heer lief met heel je hart, ziel, kracht en verstand. En houd van je naaste als jezelf."
Volf lijkt die woorden van Jezus te zien als de culminatie van wat ook de Boeddha en Abraham bewoog. En dit is dus de blauwdruk voor wat het leven werkelijk de moeite waard maakt.
Leren van andere tradities
Dan is Volf klaar. De aanwezigen hebben een groot verhaal gehoord, maar zonder praktische toepassing. Na zijn twintig minuten durend betoog volgt nog een uur waarin talloze mensen de theoloog vragen voorleggen.
Zoals: is die vraag wat nu werkelijk de moeite waard is, niet een heel westerse, verwende vraag? De meeste mensen in deze wereld zijn dagelijks bezig met overleven. Volf ziet dit anders, vertelt hij resoluut: "Ik denk dat dit een puur menselijke vraag is. Geen 'rijke' vraag. Ook arme mensen en kinderen houden zich er al mee bezig."
Doet het ertoe via welke weg je je doel nastreeft, op welke manier je wilt bereiken wat werkelijk de moeite waard is? Ook die vraag kreeg Volf. Niet gek, nadat hij even eerder van de Boeddha via Abraham naar Jezus was gegaan.
"Het is belangrijk", antwoordt Volf. "Waarheidsclaims van specifieke religies zijn met elkaar in concurrentie. We moeten zorgen dat dit op een vreedzame manier gebeurt. En ik kan niet van een andere traditie leren als die niet iets te bieden heeft dat anders is dan wat ik ken."
Precies dat doet Volf ook in zijn boek Allah. Hij prikkelt als protestants theoloog de geesten door sterk te zoeken naar wat islam en christendom verbindt. Hij is stellig op een punt dat bij collega-theologen omstreden is: moslims en christenen aanbidden dezelfde God. Tegelijk staat hij stil bij de eigenheden van beide religies, de verschillen die maken dat je iets kunt leren van een andere traditie.
Volf laat zich uiteindelijk niet verleiden heel concrete en actuele voorbeelden te geven van wat nu echt de moeite van het nastreven waard is, in dit leven. Alles culmineert bij hem in Jezus' woorden - heb God lief met alles, en je naaste als jezelf. Woorden die universeel zijn, lijkt Volf te concluderen.
Richt je blik op wat echt waardevol is. Maak middelen niet tot doelen. Laat je inspireren door het universele en het eigene van andere religies. De religieuze keuzes die je maakt, doen ertoe. Wil je dit alles concreter krijgen? Dan mag je zelf aan de slag, door Volfs boodschap op je eigen leven te betrekken.
