Dit blijkt uit onderzoek waaraan 2.238 Nederlandse katholieke vrouwen meewerkten. Hoogleraar Monique van Dijk-Groeneboer (Tilburg School of Catholic Theology) voerde het met een team van tien vrouwen uit, in opdracht van het Netwerk Katholieke Vrouwen. Dit alles staat in het teken van het synodale proces dat paus Franciscus vorig jaar startte en dat nog tot eind 2023 loopt.
De wens van de paus is duidelijk: hij wil dat gelovigen - álle gelovigen - meedenken over de toekomst van de kerk. Nederlandse katholieke vrouwen leveren daaraan een krachtige bijdrage. Typisch Nederlands ook: betrokken en vooruitstrevend. “Vrouwen als priester” en “het verplichte celibaat opheffen” springen eruit als wensen, maar het rapport is veel breder dan dat.
Zo is duidelijk dat katholieke vrouwen maatschappelijk enorm geëngageerd zijn en dat ook wensen van hun kerk. Een groot deel (79 procent) van de vrouwen is niet alleen actief in de kerk, maar ook in de samenleving. De koppeling tussen die twee is voor velen logisch. “Ik beleef het geloof als steun en wil dat ook voor anderen zijn”, vertelt iemand.
Vrouw zijn in Nederland is fijn, geven veel vrouwen aan. Liefst 71 procent is positief tot zeer positief over het leven in ons land. Maar hoe vinden zij het om vrouw te zijn in de Rooms-Katholieke Kerk? Het beeld is sterk verdeeld: 28 procent ervaart dit als negatief, 36 procent juist positief.
Nederlandse vrouwen zien graag een kerk die inclusief is, voor iedereen, en die open staat naar de samenleving en daar ook zichtbaar is. Ze willen graag “de positie en zichtbaarheid van de vrouw in de kerk verbeteren over de hele breedte; in de leiding, de ambten, op het altaar en bestuurlijk”.
Al die wensen vormen - in termen van het rapport - een ‘boeket’ dat Nederlandse vrouwen de paus aanbieden. Vorige week nam bisschop Gerard de Korte het onderzoek in ontvangst. In onderstaande videoregistratie is de bijeenkomst te volgen.
Volzin spreekt met onderzoeksbegeleider Monique van Dijk over het kleurrijke geheel van de Nederlandse katholieke vrouwen.
“Het is ontzettend belangrijk dat dit gebeurt”, begint Van Dijk in haar werkkamer aan de Utrechtse Nieuwegracht, eigenlijk al voordat de eerste vraag is gesteld. “Ook al zal wat wij in Nederland vinden niet de Wereldkerk doen schudden. Maar in Rome zien ze ons vaak wel als voortrekker qua secularisatie en pluriformiteit en dat maakt ons land interessant.”
U kreeg 2.238 reacties. Wie zijn deze vrouwen? Vooral actieve gelovigen?
“Het gaat vooral om bij de kerk betrokken vrouwen. Dat zijn dus niet alle katholieke vrouwen in Nederland. Veel vrouwen hebben de kerk verlaten, ook al staan ze nog ingeschreven bij een parochie. De vrouwen in dit onderzoek zijn vaak juist als vrijwilliger betrokken op de kerk. Dat is juist de groep waar de kerkleiding naar zou moeten luisteren. Zij hebben in vergelijking met het totaal van alle katholieke vrouwen nog een redelijk gematigde visie en zijn positief kritisch.”
Vrouwen worden vaak niet gehoord, blijkt uit het onderzoek. Waar zit dat in? En dat is dus een feit, niet zozeer een ‘gevoel’?
“Een van de problemen is inderdaad dat het gezien wordt als typisch vrouwelijk om dit zo te ‘voelen’ of daarover emotioneel te worden. Daarmee zet je dit onderwerp echter weg. In de samenleving doen we al wat meer ons best om dat gelijk te trekken. Maar we zijn er ook nog lang niet. Hier aan de universiteit doen ze al tien jaar hun best de man-vrouw cijfers omhoog te krikken naar 50-50. Maar dan ben je nog niet direct gelijkwaardig. En de katholieke kerk loopt nog meer achter. In kerkbesturen zullen veel minder vrouwen zitten dan mannen.”
En ook de functie die je in het bestuur bekleedt zal ertoe doen.
“Een secretaris zal nog vaak een vrouw zijn. Hogere functies, dan wordt het ingewikkelder.”
En daarnaast kunnen vrouwen dus nog geen priester of diaken worden.
“Dat speelt ook een rol. De katholieke kerk is heel hiërarchisch. De theologische discussie over of het echt zo bedoeld is (dat alleen mannen gewijd kunnen worden, RvM) kan ik niet voeren, maar dat onderzoek dient echt te gaan gebeuren wat mij betreft. In de samenleving waarin we nu leven in Nederland en West-Europa is dit moeilijk verenigbaar.”
En in ieder geval in Nederland willen vrouwen graag diaken of priester kunnen worden?
“Dat zou voor heel wat vrouwen prettig zijn, maar ik denk dat er ook veel vrouwen zijn die dat niet ambiëren. Er zijn ook mannen die het wel kunnen maar niet willen worden. Maar net als mannen zoeken ook vrouwen naar hoe zij hun talenten, door God gegeven, kunnen inzetten in de kerk en hoe de Heilige Geest hen daarbij richting geeft. Dat mag niet weggezet worden met “je mag geen priester worden, die roeping kun jij niet hebben, dus doe jij maar alleen alle ondersteunende taken en de catechese”.”
Veel vrouwen werden toch pastoraal werker, met een rol in de liturgie?
“Maar ook die functie is compleet aan het verdwijnen. Het wordt overal wegbezuinigd en de toeleiding wordt gesloten terwijl er in de kerk een groot tekort is aan mensen die een dienst kunnen leiden. Ook een gebedsviering is er bijna nergens meer. Terwijl vrouwen daar veel talent voor hebben. Het samen vieren, samenkomen, je geloof delen, is ook belangrijk naast samen eucharistie vieren. Samen stil zijn, aanbidden - daar kunnen vrouwen een rol in spelen. Dat is samen kerk zijn. En de respondenten noemen dit ook veel als verlangen voor de toekomst van de kerk.”
We hebben een paus die zegt: we moeten van klerikalisme af. Staat dat niet haaks op de Nederlandse praktijk, waar de priesters juist steeds belangrijker worden?
“Dat is een keuze die in Nederland in de katholieke kerk wordt gemaakt. In ons omringende landen is het anders. De afstand tussen bisschop en gewone gelovigen is hier groter dan in Vlaanderen. Daar is steeds meer weerstand tegen, zoals tegen alle instituties en hiërarchische verhoudingen. Paus Franciscus roept op meer naar gelovigen te luisteren.”
'We leven als schurende diamanten. Iedere zuster is waardevol'
Daar draait het synodale proces toch om?
“Ja, maar hoe het in Nederland aangepakt wordt is misschien niet helemaal hoe de paus het bedoeld heeft. De vrouwen in dit onderzoek spreken met respect, voorzichtigheid en nuance. Natuurlijk zitten er ook vrouwen bij die zich geblokkeerd weten in de weg die bij hun roeping hoort en bijvoorbeeld uit de kerk weggelopen zijn. En we hebben aan de andere kant vrouwen die het wel fantastisch vinden hoe het nu gaat en voor wie het niet orthodox genoeg kan zijn. Maar daartussen zit de grote groep van vrouwen die heel genuanceerd mee willen denken: hoe kunnen we een stap zetten? Het hoeft niet per se radicaal te zijn, maar erken dat we er zijn, luister naar ons, gebruik onze talenten. Dat soort gesprekken, daarin serieus genomen worden, dat ontbreekt en dat is wel triest.”
Terzijde: dat zullen ook mannen herkennen.
“Mannen staan net zo onthand en ervaren dit uiteraard ook. Er wordt in de kerk helaas regelmatig sterk geoordeeld in plaats van ruimte gegeven voor de liefde van God. Er lijkt soms geen vertrouwen in wat de Geest zal brengen.”
Veel vrouwen geven aan wel vreugde te ervaren in de kerk, maar vinden het tegelijk lastig in die kerk vrouw te zijn. Hoe zit dat?
“Het zijn verschillende vragen. Ik beleef heel veel vreugde aan mijn geloof, ben ontzettend blij dat ik katholiek ben en in de kerk mijn voeding vind, maar ik vind het wel heel ingewikkeld als vrouw te ervaren dat ik niet serieus genomen word. Als je homoseksueel bent, als je gescheiden bent, val je als gelovige buiten de communie. Je zou de kerk toewensen dat ze de vreugde van het geloof laat zien, dat ze laat zien dat je er voor de ander bent, dat God van iedereen houdt, dat ieder mens is geschapen naar Zijn beeld. Dat staat in schril contrast met: als je homoseksueel bent mag je dat niet praktiseren. Al die constructies zijn er in de kerk. Veel gelovigen komen in hun familie en bij vrienden mensen tegen die volgens de kerk niet meer ter communie zouden mogen gaan. Wat doet dat met mensen, die dit te horen krijgen en die wel erop vertrouwen dat ook zij evenbeeld van God zijn en iets in de wereld mogen doen. En dat de Heilige Geest ook hen raakt en inspireert.”
Kortom: mensen lopen vaak keihard tegen muren aan.
“Ja. En overal waar mensen werken gaan dingen mis, is er machtsmisbruik en grensoverschrijdend gedrag. Maar het ‘product’ van de kerk is liefde, Gods liefde. Tegelijk sluiten sommige kerken mensen uit. Men zegt dan: als je dit bent of dat doet, dan mag je geen onderdeel van deze gemeenschap zijn, dan mag je niet ter communie, dat voelt dan toch als: dan sluit ik jou uit. Zoveel mensen komen dit in hun leven tegen; ze horen dit in de kerk, terwijl ze bijvoorbeeld een kleinkind hebben dat homoseksueel is, of ongehuwd samenwoont, of zelf in een echtscheiding liggen . Dat zijn moeilijke dingen, daar raakt de kerk mensen door kwijt.”
Het lijkt er een beetje op dat je in de Nederlandse kerk alleen mee mag doen als je leven voor 100 procent voldoet aan het ideaal. De rest zit aan de zijlijn.
“We proberen priesters hierheen te halen vanuit het buitenland - India, Vietnam, Polen - om als een missionaris hier actief te zijn. Het lukt hen vaak niet om verbinding te maken in parochies, spreken de taal niet goed en kennen de Nederlandse cultuur niet. En er zijn ook dan nog steeds te weinig priesters en diakens. We kijken daarvoor niet naar de kwaliteiten van de mensen die in de kerk zitten. We maken het heel ingewikkeld.”
Als parochiaan, als vrouw, denk je dan: blijkbaar halen ze nog liever mensen uit Mexico dan dat ze mij vragen. Is dat het sentiment?
“Precies. De discussie over de gewijde ambten is van een ander niveau. Maar je kunt ook daarbuiten het potentieel in de parochies aanspreken, de mensen die de kerk een warm hart toedragen.”
De discussie over de ambten is er wel. Jan-Jaap van Peperstraten merkte in een recent interview met ons op dat paus Johannes Paulus II nog in 1994 hard heeft vastgelegd dat alleen mannen gewijd kunnen worden. Heeft de kerk daarmee de deur naar verandering niet dichtgegooid?
“Maar paus Franciscus heeft weer de discussie geopend over vrouwelijke diakens. Hij staat daarin wel alleen, in een omgeving met alleen maar mannen, die allemaal menen dat het priesterschap voor mannen is. Dat heeft met macht te maken en speelt ook elders. Aan de universiteit bijvoorbeeld is het geen onwil van de mannen in topfuncties dat ze niet aan vrouwen denken. Het komt gewoon niet in ze op, want de gemeenschap waarin ze verkeren doet dit al jaren zo. Als een kind ziek is bellen de scholen nog altijd eerst de moeder, ook als de vader degene is die thuis werkt en bovenaan de lijst staat als verzorger. Dat is geen onwil, maar hoe het nog steeds in de cultuur zit. Dat heeft tijd nodig. Ik ga ook niet meemaken dat vrouwen gewijd worden. Ik weet ook niet of dat per se het streven moet zijn. Maar het belangrijkste is dat we gaan zien wat er allemaal aan potentieel is in de kerk.”
Je moet dus nu stappen zetten en niet wachten tot de discussie over vrouwelijk priesterschap voltooid is?
“Inderdaad. Want tegen die tijd is in Nederland de kerk waarschijnlijk al dicht. Het is belangrijk te blijven luisteren, samen gelovigen zijn. Niet zeggen: er ligt nu een rapport en het is nu weer klaar. Nee, het gaat om het wisselen van perspectief. De kerk zou niet alleen maar moeten ‘zenden’, maar geloven meer met elkaar gaan doen.”
Hoe laat je vrouwen meer tot hun recht komen?
“Ervoor zorgen dat ze zich echt gezien en gewaardeerd voelen, en dan niet alleen door hen bijvoorbeeld op vrijwilligersdag een bloemetje te geven. Het gaat erom het geloof echt samen te delen en de gemeenschap samen op te bouwen. Vrouwen hebben ook behoefte aan geloofsverdieping, gesprekken over morele zaken, bijbelstudie. Er wordt zo sterk ingezet op het goed vieren van de zondagse eucharistie, dat de rest van het geloof minder aandacht krijgt. Ook omdat daar weinig menskracht voor is. Het pastoraal team is heel smal geworden en bestaat vooral uit gewijde mannen die handen tekort komen om de sacramenten te bedienen laat staan aan andere zaken toe te komen. Waarschijnlijk is dat ook niet wat zij zich bij hun werk hadden voorgesteld” .”
Dan moet je dus vrouwen een grotere rol geven in die pastorale teams?
“Ja, al was het maar om te zien wat gelovigen nodig hebben, en te beginnen beter naar elkaar te luisteren. Vroeger had je nog de pastoor die thuis op bezoek kwam. Nu merk je dat de afstand tussen degene die de sacramenten bedient en de gewone gelovige heel groot is geworden. Ze kennen elkaar niet, want die priester is een ‘rondreizend iemand’ die in een groot parochieverband vooral de eucharistie komt vieren.”
De Protestantse Kerk lijkt meer ruimte te hebben voor innovatie. Is dat voor de katholieke kerk een voorbeeld?
“Zeker. Maar er zit ook in de Rooms-Katholieke Kerk veel meer ruimte! Als je het maar wilt zien. Dat gebeurt te weinig. Dat is denk ik de essentie. Dat je niet bang bent voor de wereld die zich aandient, maar God daarin herkent. Dat begint bij God te herkennen in de ander en ook in de vrouw.”
Het Netwerk Katholieke Vrouwen heeft een eigen website: www.unkv.online. Het digitale rapport van het synodeproject "Zij heeft een verhaal" is hier aan te vragen. Hoogleraar Monique van Dijk-Groeneboer (Tilburg School of Catholic Theology) voerde het onderzoek met een team van tien vrouwen uit.
