Exodus - Mijn leven na Onorthodox is niet het zoveelste boek over de verwerking van de generatie na de Holocaust, maar een persoonlijk tijdsdocument, waarin Deborah Feldman ontdekt wat joodszijn behalve chassidiem en charediem ook kan betekenen: een cultuur, leef- en denkwijze, eten, taal met geheime codes. Ze ontvluchtte de beklemmende strenge orthodox-joodse chassidische gemeenschap Satmar in Amerika, waarover ze eerder het boek Onorthodox heeft geschreven.
Deze beweging heeft haar basis in de wijk Williamsburg in Brooklyn en is een van de grootste gemeenschappen binnen het chassidisme, de stroming die afkomstig is uit Oost-Europa. In deze getto-achtige joodse gemeenschap van oorlogsoverlevenden groeide ze op bij haar oma, in “een wereld die leek op een achttiende-eeuwse Europese sjtetl”. Ze heeft er alleen Jiddisch leren spreken.
Universele Jood
In haar nieuwe boek beschrijft ze de jaren die volgden: hoe ze eerst met haar zoontje Isaac als een vluchteling is weggegaan en na haar echtscheiding een reis door het leven maakte die eindigde op de avond vóór Pesach 2012 met een persoonlijke bevrijding. Op haar zoektocht naar geluk en autonomie probeert ze haar joodse afkomst en verleden te begrijpen en te verwerken. Schrijven helpt haar om haar eigen verhaal te construeren.
“Ik was in feite beland in een soort narratief vacuüm. Hoewel ik alle schepen achter me had verbrand, zat ik ironisch genoeg opnieuw vast in een toestand tussen actief en passief, een soort literair niemandsland.” (blz. 67). Na haar verzet tegen en afkeer van haar strenge opvoeding zoekt ze uit of ze een soort universele Jood kan worden. Ze is “in Amerika opgegroeid zonder te weten wat het betekende om Amerikaans te zijn”. Door haar reizen hoopt ze dat probleem op te lossen. Ze staat er elke dag versteld van wat de wereld te bieden heeft. Uiteindelijk slaagt ze erin om een nieuwe joodse identiteit te vinden.
Ze volgt het voetspoor van haar oma, die Auschwitz en Bergen-Belsen heeft overleefd. Haar reis naar het verleden ervaart ze als een soort bedevaart. Ze bezoekt enkele Europese landen: Frankrijk (Parijs), Spanje (Andalusië), Hongarije, Zweden, Nederland en Duitsland naar de wortels van haar overgrootouders. Ze gaat op zoek naar de plek waar haar oma’s ballingschap zo gruwelijk was begonnen. Na haar “onverklaarbare Europaverslaving” besluit ze tenslotte zes jaar na haar vlucht om zich met haar zoon in Berlijn te vestigen en aan een nieuw leven te beginnen.
Vrijheid
Toen ze als zeventienjarige werd uitgehuwelijkt hoopte ze dat het aan iemand zou zijn die er niet-joods zou uitzien. Ze blijkt op ‘lichte of blauwe ogen’ te vallen, en op blonde haren. Bomen en planten spelen een grote rol in haar leven of het nu gaat om haar liefdesleven of de vele vormen die het jodendom kan aannemen. Ze leeft met de herinneringen van haar oma en herbeleeft ze allemaal. Haar lijden werd haar eigen pijn. Haar vlucht uit de beklemmende gemeenschap levert trauma’s op en zorgt voor paniekaanvallen en nachtmerries, ze lijdt aan PTSS. Maar uiteindelijk brengt haar tocht haar de vrijheid die ze zocht. Ze onderzoekt niet alleen het joodse verleden, maar ontwerpt ook een joodse toekomst voor zichzelf en mogelijk ook voor anderen.
Deborah houdt een spiegel voor aan ieder die op zoek is naar een integratie, assimilatie en eigen identiteit
cor sinnema
Het is bijzonder om te lezen hoe deze wereldvreemde vrouw zich staande blijkt te kunnen houden in alle onbekende werelden en dankzij nieuwe vrienden en vriendinnen voor zichzelf en haar zoon het ware geluk heeft gevonden. Het is een prachtig en oprecht geschreven egodocument. De vergelijking met de levensverhalen van Lale Gül, die brak met haar strenge islamitische gemeenschap of Franca Treur, die uit de streng reformatorische kerk stapte, dringt zich op. Ook Deborah houdt een spiegel voor aan ieder die op zoek is naar een integratie, assimilatie en eigen identiteit.
