Rik Zutphen: 'Doordat je je wond zo in het licht zet, kunnen anderen daar ook wat mee’
Journalist en religiewetenschapper Pauline Weseman zoekt naar een nieuw christendom, buiten de gebaande paden. Ze interviewt medezoekers over hun kantelpunten die hun geloofsvisie cruciaal veranderde.
De zoekopdracht op Rotterdam Centraal Station luidt als volgt: ‘Zoek een meneer met een goede snor en kleurige outfit: paarszwarte jas met groene details en roodbronzen broek’. Na een niet te missen ontmoeting volgt een begeesterde rondleiding door creatief Rotterdam ten noorden van het station, langs ateliers op de slooplijst, streetart en hippe koffietentjes. Op de gele luchtbrug vol verticale latten met namen wijst Rik Zutphen de lat ‘Anorik’ aan, ooit ingelegd als bevestiging van zijn ‘latrelatie’, later huwelijk, met Anouk. Hun huwelijk strandde in april vorig jaar. De breuk was een van vier crises dit jaar.
De tocht eindigt bij het atelierverzamelgebouw van meerdere creatieven waar de Droominee zijn opnamestudio heeft voor zijn spoken word performances, bijna dagelijks gepost op Facebook onder meer. Vandaag het toneel voor een gesprek over die andere tocht, langs zijn pieken en dalen van het leven, de ontdekking van de creatieve theologie en de troost van genade in The church of fuck-ups.
Uit wat voor religieus nest kom jij?
“Ik ben opgegroeid in Gouda, in de Vergadering der Gelovigen in Bodegraven, de open vergadering. Mijn opa was de bekende voorganger Jacob Klein Haneveld. Mijn vader ontwierp als grafisch vormgever de bekende rood-zwarte kaft van Het Boek. Mijn moeder is een mooie hippie, een kleurrijk figuur die van alles, waaronder veel gospelconcerten, organiseerde. Artiesten als Larry Norman overnachtten bij ons. We zijn post-hippie opgevoed. Ik heb het geloof nooit als een set regeltjes ervaren, er was een bepaalde vrijheid. Ik heb me ook nooit tegen mijn ouders afgezet, wel tegen de cultuur en de systemen.”
Wanneer ontstond dat verzet?
“Van mijn negentiende tot vierentwintigste had ik een ‘mager evangelische’ periode in de CAMA Parousia gemeente in Gouda, mijn ouders kwamen ook mee. Waar eerst ruimte was voor diversiteit in muziek waar oud en jong van opbloeiden, koos de gemeente na grote groei voor de veilige middenweg.
Ik haakte daarop af, hoorde in de dienst voorbeelden over IKEA, terwijl ik naar tweedehands winkels ging. Ik ergerde me ook aan de worshipmuziek, die zijige, vreselijk vertaalde liedjes. ‘Beautiful one’ wordt ‘prachtige God’. Zo platgeslagen, geen ruimte voor beleving, een slap aftreksel van U2-popliedjes. Ik was juist heel erg hiphop, ontwikkelde mijn maatschappijkritische blik op slavernij, met Martin Luther King en Malcolm X.”
Dat matchte dus niet, hoe ging je daarmee om?
“Begin twintig ging ik op zoek naar nieuwe vormen, ik vroeg me af: waarom creëren we niet een plek waar mensen hun eigen liedjes schrijven? In de kerk zijn soms fantastische muzikanten die dan zo’n opwekkingsliedje moeten zingen. Het is veel puurder als iemand een eigen liedje zingt naar God toe, over zijn eigen struggles. Maar ik hoorde letterlijk: ‘Laat je zorgen bij de deur’. Dus je mocht niet met je zorgen en pijn en moeite de kerk in? Die moest je even van je afwerpen als je ging bidden? Hoezo, die moet je toch juist meenemen? Zo ontstonden de Worshiplabs op festivals waarin ik experimenteerde met liedjes.”
Hoe kwam je tot inspiratie?
“Via een studiedag van de christelijke stichting L’abri leerde ik Ulli Flaemig kennen, een student cultuurwetenschappen uit Hannover die op uitwisseling aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU) studeerde. Ze was ook Luthers theoloog en betrokken bij de Jesus Freaks (een wat alternatieve Duitse evangelische jongerenorganisatie die het muziek- en kunstfestival Freakstock organiseert, PW). Ulli schreef woorden uit het bijbelboek Ezechiël als schubben op haar huid. Ezechiël was een profeet die overal een performance van maakt, met kunstzinnige beelden, zoals lang op de ene en lang op de andere zij liggen. Dat boeide mij enorm.
Het genereren van ideeën ging ik ervaren als spiritualiteit, als iets waarvoor ik gemaakt ben. Ik voel mij dan connected met iets groters’
rik zutphen
Uli en ik raakten in gesprek, hadden voortdurend grapjes en gekke ideetjes. Dat is niet meer opgehouden. In een telefooncel speelden we dat we met God spraken. Bij de P-borden op parkeerplaatsen dachten we aan ‘prayer’. Wat nu als je op die plek even kon parkeren bij God, kon bidden? We zijn altijd blijven brainstormen. Ik las in die tijd ook Modern art and the death of a culture van H.R. Rookmaaker waarin ik de gelaagde visie herkende dat kunst niet apart maar in alles geïntegreerd is.”
Dat klinkt als een inspirerende tijd.
“Ja, het genereren van ideeën ging ik ervaren als spiritualiteit, als iets waarvoor ik gemaakt ben. Ik voel mij dan connected met iets groters. Ik voelde een vrijheid met woorden en taal te gaan spelen. Ik heb adhd en kon niet rustig zitten in de kerk. Ik ging achter in de kerk zitten met National Geographics en schreef vanuit mijn intuïtie op plaatjes van dieren, natuur en mensen. Soms viel het samen met de dienst: een plaatje van een waterval met een liedje over rivieren.”
Voelde je je vrij dat te doen?
“Nou, het duurde even voor ik daar met schaar, papier en andere rotzooi durfde te gaan zitten. Er kwamen ook tieners om me heen zitten. Die vonden dat wel interessant. Het gaf wel reuring. Ik ging ook experimenteren met wat ik ‘improfetie’ noem, improviserende profetie. Dan bedoel ik niet profeteren zoals vaak in midden-pinksterkerken. Daar was het bijna-manipulatief, mensen die tegen me zeiden: ‘Jij gaat een jeugdkerk leiden’ of ‘God zegt dat jij mijn partner wordt’. Met improfetie bedoel ik dat je iets aanvoelt en daar gekke objectjes bij zoekt en woorden aan geeft.
Met improfetie bedoel ik dat je iets aanvoelt en daar gekke objectjes bij zoekt en woorden aan geeft
rik zutphen
Aan mijn zwager die zich niet mocht laten dopen omdat hij gescheiden was, gaf ik eens een porseleinen vogelfluitje dat gevuld met water gaat tsjilpen. Ik gaf hem dat als bemoediging dat ik achter zijn stap stond, eerst het water, de doop, dan ben je vrij te fluiten met een nieuwe geest. Soms zit ik met zo’n idee op het randje, weet ik niet of ik dat moet doen, hoe een ander daarop reageert, maar vaak is het raak. Ik ging dat spelen met taal en beelden omarmen, een woordgrap bedenken die iets profetisch kan hebben.”
Acht jaar geleden schreef je de tekst The church of fuck-ups, inmiddels een lijflied voor een groep progressieve christenen. Hoe is die ontstaan?
“Die tekst floepte eruit, in eerste instantie als frustratie met het christendom en de kerk. In the Worshiplabs ontdekte ik dat het inderdaad anders kon, maar daar was weinig ruimte voor in de kerk. Er kwamen tegengeluiden, er ontstond wrijving. Ik voelde me niet beschermd in mijn ideeën. De laatste twee jaar ging ik alleen nog naar het koffiedrinken ná de dienst, want ik wilde mijn geloof behouden, maar me niet meer storen aan de dienst. De waarde zat voor mij in de community.
Na mijn verhuizing naar Rotterdam bezocht ik daar een – dacht ik - progressieve kerk die buurtprojecten deed, maar zag ik alleen maar dertigers en veertigers met gezinnetjes die het perfect voor elkaar hadden. Ik herkende mijn buurt er niet in en ervoer in die hulp een wat arrogante houding van: wij gaan de arme zielige mensen helpen. Ik ben, wij zijn zelf arm en zielig, dacht ik. Waarom dat verschil? Als dat de kerk is, wil ik daar geen onderdeel van zijn. Als ik over bijbelfiguren lees, vind ik het juist mooi dat ik mij erin kan herkennen dat ze het niet perfect voor elkaar hebben."
Deze tekst is een fragment van een uitgebreider interview. Het gehele interview is te lezen in de VOLZIN publicatie Contouren van een nieuw christendom.
Rik Zutphen woont in Rotterdam, houdt zijn leeftijd geheim omdat hij ‘tijdloos wil zijn en buiten hokjes wil blijven’. Hij groeide op in Gouda, volgde de MBO modevakschool en trad op in alterego’s als Skinfiltr8r, ART-bisschop en sinds 2013 de Droominee. Hij ontwikkelde vele spoken word experimenten zoals de Worshiplabs, LOUD-turgie op festivals en SpreekKuur. In 2013 schreef hij het manifest The church of fuck-ups. Voor meer informatie: www.droominee.nl.
Nieuws? Vertel het ons!
Al vanaf €1,99 per week.
