Het is niet toevallig dat het hoofdpersonage Mina Eghbali in een zuivelfabriek werkt, gevestigd in het stoffige ommeland van de Iraanse hoofdstad Teheran. Met haar zwarte hoofddoek deels van d’r haar geschoven, zwart omdat ze in de rouw is, zit ze moedeloos naast een lopende band waar ontelbare pakken melk voorbij glijden.
Het heeft iets aangenaam komisch hoe ver de metafoor van de koe wordt doorgedreven in deze scène in de verder zo serieuze Iraanse speelfilm Ballad of a White Cow, die opent met een citaat uit de tweede soerah uit de Koran, bijgenaamd de Koe-soerah. In deze tekst wordt kort gerefereerd aan een opvallend element in de islamitische wetgeving, namelijk het principe van de ‘qisas’ dat ook in het hedendaagse Iran soms nog wordt toegepast. Het gaat hier om het idee van ‘oog om oog, tand voor tand’. Heeft een slachtoffer het leven gelaten, dan zal de dader dat ook doen. Heeft een slachtoffer een lichamelijk letsel opgelopen, dan overkomt de dader hetzelfde. Een mogelijk alternatief is wel het betalen van bloedgeld, ofwel ‘diya’.
Heeft een slachtoffer het leven gelaten, dan zal de dader dat ook doen
jurgen tiekstra
Deze speelfilm van het Iraanse filmmakersduo Behtash Sanaeeha en Maryam Moghaddam (die laatste speelt ook de hoofdrol) gaat over slachtoffers en daders. Over schuld en boete. De man van Mina Eghbali is ter dood veroordeeld omdat hij temidden van een geldruzie een andere man zou hebben gedood. Pas na de voltrekking van het vonnis bekent één van de getuigen dat hij niet de waarheid heeft verteld.
De reactie hierop van hoofdpersoon Mina Eghbali is een mengeling van deemoed en opstandigheid. Ze verheft haar stem nooit, ze blijft een beschaafde gesluierde vrouw, maar probeert langzaamaan haar in diepe rouw gedompelde leven weer op te pakken. Maar dit keer op haar eígen voorwaarden. Beetje bij beetje neemt ze afstand van haar bemoeizuchtige schoonfamilie, die haar niet vertrouwd met de zorg voor haar enige dochter en dus hun nichtje en kleindochter. Ook weigert ze het bloedgeld van de rechtbank zomaar te accepteren en wil ze een gesprek of ten minste excuses van de rechters hebben.
Draait het idee van ‘oog om oog’ om rechtvaardigheid, of vooral om wraak?
jurgen tiekstra
De film is met een rustig vakmanschap gemaakt, kalm het verhaal opbouwend, en ruimte aan de kijker gevend om zich een beeld te vormen van wie deze personages zijn. Zoals de oude vriend van haar man die plotseling bij Mina voor de deur staat, zeggend dat hij een grote lening komt terugbetalen die hij ooit van haar man kreeg.
Mooi ook dat haar dochtertje, net als wijlen de vader, een groot filmliefhebber is en vernoemd blijkt te zijn naar de Iraanse speelfilm Bita uit 1972, waarin de beroemde Iraanse actrice en zangeres Googoosh de hoofdrol speelde. Googoosh, die vanaf de Islamitische Revolutie in 1979 in de ban werd gedaan, treedt nog altijd op en belichaamt het Iran van voor die godsdienstige omwenteling.
De personages in de film wekken de empathie van de kijker, in hun zoektocht om boete te doen voor hun misstappen en in hun strijd om te krijgen waar ze recht op hebben. De slotscène roept de vraag op: draait het idee van ‘oog om oog’ om rechtvaardigheid, of vooral om wraak?
Ballad of a White Cow is vanaf 4 november te zien in de bioscopen.
