In de zomer van 2019 is er in Moskou een overmacht van oproerpolitie op de been om protesten tegen het bewind de kop in te drukken. De 17-jarige Olga Misik gaat in kleermakerszit op straat zitten met een exemplaar van de Russische grondwet in haar handen. Agenten in camouflagepak, met gevechtshelm en wapenstok, komen dreigend op haar af. Dan slaat ze kalm en waardig het boekje open en zegt: Ik zal vier artikelen voorlezen uit onze grondwet: over het recht op vreedzaam protest, over vrije verkiezingen, over het recht op vrijheid van meningsuiting en over zelfbeschikking.
De agenten weten niet wat ze met haar aan moeten, maar later wordt Olga toch nog opgepakt en een dag vastgehouden. Een jaar later hoort ze na nieuwe protesten twee jaar ‘beperkte vrijheid’ tegen zich eisen en verklaart voor de rechtbank: Op een dag zullen wij zegevieren omdat liefde en jeugd altijd zegevieren.
Het wezen van vrijheid
De manier waarop Olga Misik opkomt voor vrijheid nodigt tot reflectie op de wijzen waarop vrijheid wordt gepropageerd en nagestreefd. En op het wezen van vrijheid zelf. Er zijn er nogal wat die zich in onze samenleving opwerpen als verdedigers van de vrijheid en luidkeels te kennen geven dat zij geen gehoor wensen te geven aan wat op democratische wijze besloten is. Er zijn zelfverklaarde vertegenwoordigers ‘van het volk’ die er niet voor terugdeinzen tot in de Tweede Kamer toe te schofferen en te grieven onder het mom van vrijheid van meningsuiting en beweren dat we in een schijndemocratie leven die in feite een dictatuur is. Dat ze dit kunnen zeggen zonder opgepakt te worden, toont niet alleen aan dat ze schromelijk overdrijven, maar ook dat hen ontgaat wat vrijheid betekent. En meer nog: wat ze vráagt.
​Verantwoordelijkheid
Vrijheid betekent verantwoordelijkheid. Daarom zijn de meeste mensen er bang voor, zei George Bernard Shaw (1856-1950). Het komt me voor dat de drieste verdedigers van vrijheid hun standpunt zo weinig bescheiden voor het voetlicht brengen doordat ze geen oog hebben voor de verantwoordelijkheid die zij met zich meebrengt en waarzonder zij tot een karikatuur wordt.
De manier waarop Olga Misik opkomt voor vrijheid nodigt tot reflectie op de wijzen waarop vrijheid wordt gepropageerd en nagestreefd
dirk van de glind
Jean Paul Sartre (1905-1980) zag dit haarscherp toen hij tijdens de Neurenberger processen vele nazi’s hun verantwoordelijkheid hoorde ontkennen met de woorden Befehl ist Befehl. Hij kwam tot het boude standpunt dat vrijheid weliswaar alom wordt nagestreefd, maar in feite een enorme last is: wij zijn gedoemd tot vrijheid. Volgens Sartre ontkomen we nooit aan onze vrijheid. Ook als we met een geweerloop op ons hoofd de opdracht krijgen een kind dood te schieten, hebben we volgens hem de vrijheid ons hachje te redden met een moord op ons geweten óf als integer mens de dood in te gaan. Maar deze vrijheid durven maar weinig mensen aan, vandaar dat we volgens Sartre mislukte goden zijn met het bloed van onschuldigen aan onze handen.
Innerlijke vrijheid
Vrijheid is ook in het Oude Boek nooit los verkrijgbaar, altijd gaat ze ook daar samen met verantwoordelijkheid. Met een feilloos gevoel voor deze samenhang worden de Tien Woorden ingezet met de bevrijding uit de slavernij. Bevrijding is het grote project van het Oude Boek, maar alomtegenwoordig is daarbij de gedachte dat het niet in de eerste plaats gaat om bevrijding van machten búiten onszelf, maar om bevrijding van misleidende machten bÃnnen onszelf.
Of wellicht juister: bevrijding van wat we voor ons eigenbelang aanzien, maar dat ons juist belemmert in de ontplooiing van onze menselijkheid. Een gewaagde uitleg van de besnijdenis maakt dit extra duidelijk. Als er iets is dat symbool kan staan voor het najagen van de eigen geneugten is het wel het mannelijk geslachtsorgaan. De besnijdenis zet een streep door de rekening van het platte eigenbelang en dat komt allereerst degene die het aangaat ten goede. Omdat wie rücksichtslos zijn zin doet niet vrij is maar in feite slechts slaaf is van zijn driften.
Waarachtige vrijheid begint met de innerlijke vrijheid van mensen die wat zij in anderen veroordelen in zichzelf herkend hebben. Het optreden van Olga Misik laat zien dat zij hiervan weet.
Dirk van de Glind was docent Levensbeschouwelijke Vorming. Hij schrijft en geeft lezingen over religie, cultuur, samenleving en zingeving. www.dirkvandeglind.nl.
